DOĞRU AKIM MOTORLARI

Geçmişten gelen birikimle teknolojinin sanayi ile buluşması sonucu her şey daha farklı bir hal almıştır. Endüstriyel alanda makineleşmenin getirdiği sonuçla insan gücü ve düşüncesi yerini daha çok günümüz deyimi ile robotlara bırakmıştır. Bu çağda sanayi alanında yapılan çalışmaları daha iyi anlamak ve kavramak için bilinmesi gereken konulardan birisi de endüstride kullanılan motorları tanımak olacaktır.

Günümüzde kullanılan motor çeşitleri aşağıda maddeler halinde verilmiştir:

• AC ve DC motorlar
• Doğru akım motorları
• Elektrik motorlar
• Lineer motorlar
• Servo motorlar
• Step motorlar

Burada belirtilen motorlar belli bir kategoride olmayıp genel bilgi vermesi açısında belirtilmiştir. Bu motorlar içerisinde konumuzu ilgilendiren motor,doğru akım motorlarıdır. Yazımızda elektrik doğru akım motorları nedir ve doğru akım motorları nerelerde kullanılır sorularının cevaplarını arayacağız.

Doğru Akım Motoru Nedir?

Doğru akım motorları , sanayi olan her yerde karşılaşılan, kolay anlaşılabilen bir yapısı olan ve devir ayarının kolay bir şekilde yapılabildiği elektrikli motorlar kategorisinde yer alan bir çeşit motordur. Bu motor çeşitleri yapı olarak aşağıdaki kısımlardan oluşmaktadır.

1. Endüvi (Dönen kısım)

2. Endüktör (Duran kısım)

3. Yatak

4. Kapak

5. Fırça

6. Kolektör

Şimdi sırasıyla bu parçaların özelliklerine göz atalım.

Doğru Akım Motor Parçalarının Görevleri

1. Endüvi (Dönen Kısım): Doğru akım motorlarının dönmeyi sağlayan ve mekanik enerjinin alındığı kısmıdır. Motorun yapısına göre çeşitli boyutlarda olabilmektedir. Dönen kısım üzerinde kolektör ve preslenmiş sac paket bulunmaktadır. Bu sac paket üzerinde yer alan emaye yalıtkanlı iletkenlerden akım geçtiği zaman motor görevi olarak çalışarak dönmeyi sağlar. Buradaki manyetik alan içerisindeki endüvi dışarıdan uygulanacak bir kuvvetle döndürüldüğü takdirde motor gerilim üretir.

2. Endüktör (Duran Kısım): Endüktör manyetik alan oluşturmak için kullanılır. Endüktör sargısı doğru akım motorunun gövdesinde yer alır. Vida ya da somun yardımıyla gövdeye yerleştirilir. Doğru akım motorunun özelliğine göre endüktör sargısı da değişmektedir.

3. Yatak ve Kapak: Doğru akım motorlarının en önemli parçaları arasında yer alan yataklara periyodik olarak bakım gerekmektedir. Genel olarak bilezikli tip metal yataklar veya bilyeli tip yataklar kullanılmaktadır. Yine bu motorların soğutulmaları için farklı tipte pervaneler kullanılmaktadır.

4. Fırça: Fırça, doğru akım makinesinin motor olarak çalışması durumunda gerilim uygulanmasına yarar. Farklı özelliklere göre boyutta değişmeler görülür. Kullanılan fırçaların kolektöre uygun basınç ile pres yapması sağlanmalıdır. Bu nedenden ötürü fırçalar üzerinde baskı yayları vardır.

5. Kolektör: Endüvi üzerinde bulunup bakır dilimlerden oluşurlar. Endüvi üzerinde bulunan iletkenler bu dilimlere lehimlenerek veya pres yapılmak suretiyle bağlanmaktadır.

Doğru Akım Motorlarının Çalışması

Doğru akım motorları (Seri şönt kompund) bağlantılar kullanılarak çalıştırılabilmektedir. Burada yer alan ser, şönt ve kompund bağlantılar doğru akım motoru çalıştırabilmek için farklı devre yapıları çalıştırabilmeyi ifade etmektedir. Aslında burada yer alan ifadeler bu tip motorların işletme karakteristiklerinin ortaya çıkması için kullanılan yöntemler olarak belirtilebilir.

Doğru akım motoru çalışma prensibi olarak, içerisinden geçen iletkenin manyetik ortam dışarısına itilmesi sonucu çalışmayı ifade eder. Motorlarda manyetik alanın endüktör tarafından oluşturulduğunu belirtmiştik. Bu noktada bilinmesi gereken bir diğer nokta endüvi üzerinde bulunan iletkenlerin içinden akım geçtiğidir. Endüvideki iletkenlere fırça ve kolektör yardımı ile doğru gerilim uygulanmaktadır. Bu sayede endüvi üzerinde bulunan iletkenden akım geçer ve manyetik alan oluşur.

Endüviden geçen akım sayesinde manyetik alan oluşacaktır. Bu da kutuplarda oluşan manyetik alanı bozacaktır. Böylelikle endüvi reaksiyonu oluşmaktadır. Tabi ki bu istenmeyen bir durumdur ve bu durumdan kurtulabilmek için yardımcı kutup kullanılmaktadır. Düşük güçlü motorlarda yardımcı kutup bulunmayabilir.

Endüktör sargısında oluşan manyetik alan, endüvi üzerinde manyetik alan oluşturan iletken ya da iletken demetini dış doğru itmektedir. Ortaya çıkan bu itme hareketi mil etrafında dönme oluşmasını sağlar. N – S kutupları endüviden geçen akım yönüne göre iletken veya iletken demetini manyetik ortam dışına itecektir. Buradaki itme prensibi doğru akım motorlarının çalışma mantığını oluşturmaktadır. İletkenden geçen akım yön değiştirdiği takdirde itme yönü de tam tersi istikamette olacaktır. Bu da motorun dönüş yönünün değişmesini sağlayacaktır.